Nooit eerder bracht een zwemmer ons land zo in vervoering. Er heerste elfstedenkoorts, maar wel midden in de zomer. Zijn glorieuze zwemtocht bracht ruim 6,5 miljoen euro op voor kankeronderzoek. Victoria Koblenko ging op bezoek bij Maarten van der Weijden, bij wie in 2001 leukemie werd geconstateerd en die in 2008 olympisch kampioen openwaterzwemmen werd.

Snak je al naar een mediastop?
“Het grappige is dat er vorig jaar na mijn Elfstedenzwemtocht meer aandacht in de pers was dan nu. Er is natuurlijk meer te vertellen als je het net niet haalt. Vorig jaar had ik er alles aan gedaan, maar het lukte niet. Geld inzamelen lukte desondanks wél. Er was een soort compassie. Iedereen gunde het me en hoe kon het dan toch niet lukken? Nu lukte het dus wel. In principe is ‘het halen’ een saai verhaal. Vorig jaar ws het lijden groter, toen werd ik bijna als een soort messias onthaald.”

Hoe verklaar je de nationale trots die ons land in z’n greep hield tijdens je zwemtochten?
“Ik weet geen andere tocht ter wereld die van zo’n onschatbare emotionele waarde is. Er is bij ons een collectief verlangen naar een Elfstedenzwemtocht. Het moest wel aandacht krijgen toen ik besloot die te gaan zwemmen en daardoor had het inzamelen van geld ook meteen kans van slagen. Achteraf heb ik zelfs nog onderschat wat de waarde van de Elfstedenzwemtocht is. In Friesland is het echt iets magisch. Met de verhalen van opa en oma over de tocht groeien kinderen daar op. Het zit echt in het bloed van de Friezen. Dat is de reden waarom de Friezen langs de kant stonden. Er is een hele nieuwe generatie die de Elfstedenzwemtocht namelijk alleen van de verhalen kent.”

Tekst gaat verder onder de foto

Leukemie

Vorig jaar was er sprake van hallucinaties en sukkelde je af en toe in slaap in het water. Dit jaar sprak je van ‘genieten’. Heb je jezelf dit jaar overwonnen?
“‘Overwinnen’ vind ik altijd een lastig woord…”

Is dat een directe associatie met het overwinnen van leukemie?
“Ja. Ik was negentien toen ik ziek werd. De vorming van wie ik ben, heeft plaatsgevonden in het ziekenhuis. Ik heb een jeugd gehad met vele doelen: hard studeren, hard zwemmen. En door de ziekte ben ik weggetrokken uit de haast van de dag, uit de dagelijkse deadlines. Het leven is een sneltrein; je moet dingen doen, omdat je bent ingestapt. En voor je het weet is het vijf jaar later. Maar heb je de dingen gedaan die je echt wilde doen? Ik ging door mijn ziekte heel erg in het nu leven. In het ziekenhuis dacht ik al: hoe zou ik mijn tijd besteden als ik het geluk heb dat ik herstel?”

Hoe ben je gaan geloven dat het geluk is dat je de ziekte hebt overleefd?
“Er zijn mensen die willen geloven dat je er zelf iets aan kunt doen. Dat is een fijne gedachte, dat ze tegen de ziekte kunnen ‘vechten’ of ‘ervoor gaan’. Ik kon er in het ziekenhuis helemaal niets meer mee. Ik was moe en lui. Medepatiënten zetten fitnesscircuitjes op om fit te zijn voor de volgende chemokuur en ik had daar geen zin in. Met die vorm van controle had ik niets.”

Wat was jouw manier?
“Het accepteren van onzekerheid. Als ik vijftien jaar eerder die vorm van leukemie had gehad, was mijn overlevingskans nul. En toevallig was er voordat ik ziek werd een experiment geweest dat aansloeg. De stamcellen van mijn zus matchten niet, transplantatie van mijn eigen stamcellen wel. Er was een Nederlandse arts die daarmee als eerste ter wereld experimenteerde. Vanuit zijn passie bedacht hij die methode. Niemand wist wat er zou gebeuren, hij waakte naast zijn eerste patiënten. Die methode sloeg aan en is nu een reguliere behandeling geworden. Dat dat bij mij samenkwam, was wel geluk. Het zou oneerlijk voelen om hier zelf credits voor te accepteren. Ook naar de patiënten die het niet hebben gered.”

‘Het is een stukje pech dat ik de ziekte kreeg en een stukje geluk dat ik mocht genezen, zo zie ik het’

Heb je iets aan je sportersmentaliteit gehad tijdens je herstel?
“Er is een fabel dat als je positief denkt, je sneller herstelt. Bij andere patiënten zag ik dat het eerder een extra last werd. Zo van: o jee, ik heb weer een negatieve gedachte gehad vandaag. Mijn arts zei dat hij de grootste optimist had zien sterven en de grootste pessimist het zien redden. Het is een stukje pech dat ik het kreeg en een stukje geluk dat ik mocht genezen, zo zie ik het.”

Hype

Hoeveel impact heeft die periode nog op je?
“Voordat ik ziek werd, dacht ik dat het leven altijd voort zou duren. Ik ben met m’n neus op de feiten gedrukt. Dat besef van vergankelijkheid vind ik niet erg. Het is fijn dat het eindig is, want dat geeft haast. Het moet nú. Het is zingeving. Het heeft me zo gevormd tot wie ik ben dat ik mezelf zou verloochenen als ik het hoofdstuk kanker zou afsluiten.”

Hoe zwaar drukt de overlevingsschuld op je?
“Het is niet iets wat mijn dagen zwaar maakt. Ik voel wel die pijn. Maar ik ben geïnteresseerd in het waarom van de pijn. Het is een signaal dat het goed is dat ik daar nog iets mee moet.”

Wat moet je er nu nog mee?
“Ik zou graag blijven inzamelen voor kankeronderzoek. De vraag is nu: maar hoe?”

Tekst gaat verder onder de foto

Je hebt eerder voor deze vraag gestaan…
“Vorig jaar leverde 163 kilometer zwemmen 5 miljoen euro op. Ik ging bij de experts polsen of ik het nog een keer zou moeten doen. Alle marketingmensen die ertoe doen, heb ik gesproken. Zelfbeschouwing is lastig als je de tocht zelf zwemt. De 11stedenzwemtocht was in marketingtermen een hype. De theorie zegt dat je een hype kunt creëren. Maar of dat een jaar later opnieuw lukt, daar was niet iedereen zeker van.”

Wat gebeurde er in je hoofd waardoor je tegen adviezen om het niet te doen, in bent gegaan?
“Dat ontstond. We waren ‘meezwem-events’ aan het opzetten om geld in te zamelen. Maar die misten het vuur. Begin dit jaar zag ik dat dat het niet ging worden. En toen dacht ik: ik ga gewoon nog een keer de Elfstedenzwemtocht doen, al haal ik maar een fractie op van vorig jaar. Zelfs een tiende van het bedrag van vorig jaar – toch een half miljoen – was gaaf. Dat gaf ineens veel ruimte.”

Hoe was het voor je ouders om bij de finish te zijn?
“Mijn ouders waren er niet bij toen ik olympisch kampioen werd in Peking. Mijn vader vond dat je het beter voor de tv kon zien. Daarom was het zo dierbaar om deze finish samen te beleven.”

Wazige situatie

Kent zo’n monsterlijke zwemtocht ook een monsterlijk trainingsschema?
“Nou, men overschat hoeveel ik train. Vanaf september tot december 2018 heb ik niet veel gezwommen, daarna zwom ik elke week drie á vier keer een uurtje. Twee keer heb ik een groot stuk gezwommen. Zo heb ik het IJsselmeer in veertien uur op en neer gezwommen in koud water.”

Tekst gaat verder onder de foto

Wat verkoeling als afwisseling van je werk als raadslid van de gemeente Waalwijk?
“Raadslid zijn daagt me uit om na te denken over bredere maatschappelijke zaken dan zwemmen of fondsenwerving. De verkenningstocht in het politieke veld vind ik interessant.”

Zie je voor jezelf in de toekomst een grotere politieke rol weggelegd?
“De keuze om fulltime actief te zijn in de politiek is een heel grote stap. Ik ben een paar keer met Kamerleden meegelopen. Ze hebben een bewonderenswaardige baan, ik weet niet of ik het leuk zal vinden en of ik het zou willen. Maar voorlopig breid ik mijn verkenningstocht verder uit. De politiek is een gave wereld als je een verschil wil maken.”

Verschil maken heeft soms een hoge prijs. Voor de Spelen trainde je vijftien uur per dag en sliep je thuis in een hoogtetent. Dat kostte je in januari 2008 je relatie.
“Ik was gefocust op mijn doel. Elke dag trainde ik zeven uur, op woensdag trainde ik alleen ’s ochtends. Hoe langer ik in een tentje zat, des te beter. Op woensdag kon ik er nóg langer in blijven zitten.”

‘Op trainingskamp heb ik Daisy gebeld en verteld dat onze relatie onverenigbaar was met het doel – olympisch goud – dat ik nastreefde’

Maar je vrouw hoopte dat jullie misschien uit eten zouden kunnen gaan op haar verjaardag.
“Ik deed dat niet. Ik wilde achttien uur in dat tentje zitten, want ik wilde op mijn best zijn bij de Spelen van 2008. Op trainingskamp in Venezuela voelde ik me bevrijd, omdat ik daar dingen kon doen die ik moest doen. Toen heb ik Daisy gebeld en verteld dat onze relatie onverenigbaar was met het doel dat ik nastreefde.”

Wist je toen dat de breuk tijdelijk zou zijn?
“Nee.”

Wat is liefde?
“Dat je samen jezelf kunt zijn.”

Wat is daarvan het meest ultieme voorbeeld?
“Vorig jaar, op de zondag van mijn Elfstedenzwemtocht. Hoe Daisy mij die dag het water in praatte, toen ik eigenlijk niet meer wilde. Ze vertelde me: hoe langer je zwemt, des te beter dat was voor mijn doel, geld ophalen voor kankeronderzoek. Daisy liet me toen weer even inzien, waarom ik dingen doe. Kijk, voor de Spelen bestond mijn dagelijks leven uit zeven uur zwemmen en vijftien uur in een tentje zitten. Dat was voor een buitenstaander geen fijn leven. Maar ik herinner me dat ik het een fijn bestaan vond. Lang wist ik niet waarom ik dat fijn vond. Maar ik ben erachter gekomen wat voor mij het leven mooi maakt. Dat ik, als ik ergens voor ga, mijn stinkende best moet doen om ergens het maximale uit te halen. Dát is wie ik was.”

Was? Of ben je nog altijd zo?
“Misschien ben ik het nog wel een beetje, ja. Ik won in 2008 olympisch goud. Dat was toch ook wel het meest ultieme excuus dat ik voor mezelf mocht gaan?”

Maar toen had je ineens dat heilige doel bereikt, hoe was dat?
“Er was geen ander doel meer. Het was een wazige situatie. Net als nu. De weken na mijn 11stedenzwemtocht zijn veel lastiger dan de weken voorafgaand. Ik voel me nu minder comfortabel, kan moeilijk genieten van het feit dat het gelukt is.”

Tekst gaat verder onder de foto

Bezetenheid

Een paar maanden na de olympische titel, op het podium van het Sportgala waar je net was verkozen tot Sportman van het Jaar, maakte je bekend dat je stopte. Je vertelde dat je geen slaaf meer wilde zijn van je prestatiedrang. Is dat gelukt?
“Dat ik werd verkozen tot Sportman van het Jaar was de bekroning van mijn prestatiedrang. Terwijl ik juist een vriend van me bewonderde die geëmigreerd was naar Nieuw-Zeeland, naar de natuur en de rust. Ik benijdde hem om die rust en tevredenheid.”

Maar is dat doel intussen gehaald, heb je rust en tevredenheid gevonden?
“Ik ben extreem tevreden met Daisy en waar ik nu ben. Alleen besef ik dat ik die tevredenheid enkel vind als ik iets kan veranderen of ergens bezeten van raak. Ik vind het fijn als die trein, waar ik ben opgestapt, wel lekker hard gaat.”

Is zo’n zwemtocht voor jou dan de trein of juist even eruit stappen?
“Het proces naar de Elfstedentocht toe is de sneltrein, maar het zwemmen zelf is er absoluut uit stappen. Ik wil de extremen van het leven opzoeken.”

Als je mag kiezen: zwemmen en veel geld ophalen of niet zwemmen en net zoveel ophalen? Wat doe je dan?
“Dat weet ik niet zo goed. Het zwemmen is wel wie ik ben. Als ik zwem, voel ik dat ik leef. Alleen weet ik niet hoelang ik dat leuk blijf vinden.”

En hoelang mag Daisy het leuk blijven vinden?
“Zo’n beslissing voor een Elfstedentocht maken we nu wel echt samen. Al heb ik het in het begin voor haar stilgehouden toen ik besloten had dat ik hem voor de tweede keer wilde gaan zwemmen…”

Waarom?
“De vraag is of ik nog een leuke man en een leuke vader ben als die bezetenheid doorgaat in het gezinsleven. We hebben gepraat en ‘onderhandeld’ over hoe we mijn droom konden inkleden, zodat zij ook de ruimte kreeg om te zijn wie ze wil zijn. Het getuigt van grote wijsheid dat Daisy de discussie tot na de zwemtocht wilde uitstellen.”

Helden Magazine

Krijg jij geen genoeg van alle inspirerende sportverhalen? Kies het abonnement dat bij jou past én wordt abonnee. Zo ontvang je telkens de nieuwste edities op je deurmat, voordat het sportblad in de supermarkten te vinden is. Wil je een Helden Magazine cadeau doen? Het is ook mogelijk om een abonnement cadeau te doen, deze abonnementen lopen automatisch af. Daarnaast zijn de recentste exemplaren ook gemakkelijk te bestellen via onze webshop.