Bij leven was Ayrton Senna een legende, na zijn tragische dood op 1 mei 1994 werd hij een mythe. Formule 1-commentator Olav Mol schreef, samen met Erik Houben, het boek Ayrton Senna, leven en carrière van ’s werelds beste coureur. Opdat wij niet vergeten. “Die dag zit in mijn dna.”

“O mijn God, wat gebeurt hier allemaal, Ayrton Senna gaat radeloos rechtdoor, riep ik. Jos Verstappen reed die race niet, zat naast me in de commentaarbox op het circuit van Imola toen Senna op zondag 1 mei 1994 in de vijfde ronde met 315 kilometer per uur tegen de muur knalde in de Tamburello-bocht. Ik vreesde meteen dat het heel slecht nieuws was toen de auto tot stilstand kwam en ik hem roerloos zag zitten. Het was het kloterigste moment in het kloterigste raceweek- end dat ik ooit heb meegemaakt.

Het begon in San Marino op vrijdag tijdens de training met een heel zwaar ongeluk van Rubens Barrichello. Een dag later was er de crash waarbij Roland Ratzenberger het leven liet, het was de eerste racedode die ik meemaakte in drie jaar als commentator. Bij de start van de wedstrijd ging het ook weer mis: Pedro Lamy ramde JJ Lehto, waarbij een wiel het publiek in vloog. De safetycar kwam in de baan.

Toen het los ging, lag Senna, die van poleposition was gestart, op kop. Totdat ook hij er zomaar vanaf vloog. De druk op Senna was heel groot toen het gebeurde. Hij had net de overstap van McLaren naar Williams gemaakt, maar het liep nog niet lekker. Hij had ook nog eens te maken met die vermaledijde Michael Schumacher die de eerste twee GP’s van het seizoen had gewonnen namens Benetton. Toen het circus neerstreek in Europa waren alle camera’s op Senna gericht.

Na het overlijden van Ratzenberger zou hij hebben getwijfeld of hij wel ging starten, zo luidt het verhaal dat zijn vriendin later vertelde. Mijn cameraman heeft shots van Senna gemaakt voor de race. Toen ik die later bekeek, zag ik iemand die heel sereen zat te zijn. Hij was altijd iemand die vrij vroeg in de auto stapte, maar het was toch anders dan normaal. Maar ik geloof niet dat Senna echt van plan is geweest niet te racen. Als hij het niet had gewild, had hij wel geprobeerd de andere coureurs te mobiliseren. Daarnaast had hij een Oostenrijks vlaggetje meegenomen in zijn auto. Hij wilde dus winnen en dan Ratzenberger eren.

Kijk, we zoeken met z’n allen naar een verklaring, omdat we weten dat het mis is gegaan. Ik hou het op domme pech. Er gebeurde iets waardoor de auto onbestuurbaar werd, hij raakte de muur niet recht, maar onder een hoek, waardoor het rechtervoorwiel omhoog klapte. Een stuk stang van de wielophanging schoot daardoor los en vloog door het vizier van zijn helm. De rest van zijn lichaam mankeerde verder weinig, los van wat beurse plekken.

In plaats van commentator was ik ineens verslaggever van een levensreddende operatie, live op tv. Het werd een heel ordinaire Italiaanse tv-show, waarbij ze van boven Senna telkens in beeld probeerden te brengen. Daar had ik destijds een flinke discussie over met Apollo Henkie ter Lingen, die de studiopresentator was. Hij zei dat het nieuws was en dat je het moest laten zien. Ik vond niet dat je tv-kijkers moest confronteren met een plas bloed van een meter bij een meter die zichtbaar werd nadat Senna naar de helikopter werd gebracht.

Ik lette vooral op Sid Watkins, dokter van de FIA. Wist: hoe langer hij aanwezig is na een crash, des te slechter de coureur eraan toe was. En Watkins ging helemaal met Senna mee naar de helikopter. Hoewel ik het bijna zeker wist, kon ik niet roepen dat Senna overleden was zolang er geen bericht van de FIA binnenkwam. Toen de helikopter wegvloog om 14.27 uur zei ik: is dit het laatste wat we van Senna hebben gezien? De kijkers moesten dat maar invullen voor zichzelf.

Na de GP, bij het verlaten van het circuit, zag ik nog een glimp van de auto van Senna in de paddock. Dat wrak is daar ook nog jarenlang gebleven. Ik hoorde pas ’s avonds om kwart voor tien bij de tolpoort op weg naar het vliegveld van Milaan van zijn overlijden. Op de radio in het tolhokje ging het over Senna en ik vroeg: Senna morte? ‘Si,’ kreeg ik te horen.

Het was op het circuit van Thruxton, begin jaren tachtig, dat ik een coureur van een jaar of 22 in de paddock trof die met een radiografisch bestuurbaar autootje aan scheuren was. Hij was overgekomen uit Brazilië, waar hij was begonnen in een kart, en was een van de jongens, samen met Maurizio Sandro Sala, die zich in Engeland had gevestigd om een raceleven op te bouwen. Ik had al wel van Ayrton Senna gehoord, maar dat was de eerste keer dat ik hem tegenkwam.

Zijn ster rees snel toen hij in 1984 de overstap maakte naar de Formule 1. Senna was de eerste die zichzelf mondiaal wegzette. Hij knoopte relaties aan met toonaangevende journalisten van grote kranten in Italië, Engeland, Frankrijk en Japan. Als hij nieuws had, dan briefde hij dat door aan die kranten. Hij creëerde zelf de olievlek.

Ik had ooit in het motorhome in België een interview met hem en had heel wat van die Betacambandjes van dertig minuten nodig. Maar niet omdat we zo’n diepgravend gesprek hadden. Als je Senna een vraag stelde, bleef het daarna rustig dertig seconden angstvallig stil. Vervolgens begon hij vaak met de woorden: ‘You see.’ En dan kwam er als je geluk had een antwoord op de vraag. Maar hij kon ook iets heel anders vertellen.

‘Op de radio in het tolhokje ging het over Senna en ik vroeg: Senna morte? ‘Si,’ kreeg ik te horen’

Op de baan was Senna een winnaar. Meedogenloos. Knetterhard. En best hoogmoedig ook. Zijn drive was ongekend. Als Senna van plaats zestien naar twee was gereden, dan was hij na afloop strontchagrijnig omdat hij niet had gewonnen, terwijl elke andere coureur blij was geweest met zo’n inhaalrace. Zijn teamgenoten waren zijn grootste rivalen. Er zijn er genoeg die thuis nog huilend op de bank zitten als ze eraan terugdenken hoe ze naar huis zijn gereden door Senna.

Grote jongens werden in een seizoen met 14-0 naar huis gestuurd. Beroemd is natuurlijk de rivaliteit met Alain Prost, die echt losbarstte in 1989, tijdens hun tweede seizoen samen bij McLaren. Daarbij vergeleken was de strijd tussen Nico Rosberg en Lewis Hamilton, twee jaar terug, plumpudding.

Senna dacht dat hij het liefje van teameigenaar Ron Dennis was, maar hij had buiten die Fransman met die grote gok gerekend. Op de baan kon hij Prost wel hebben, maar in het politieke spel was hij op dat moment minder bedreven. Dus riep hij: ‘Iedereen is tegen mij en die Fransman heeft de steun van de FIA met als baas landgenoot Jean-Marie Balestre.’ Hij had allerlei waanideeën, was constant zijn omgeving aan het scannen. Maar die paranoia had hij nodig om de beste te zijn.

In 1988 won Senna zijn eerste wereldtitel, een jaar later won Prost, nadat de twee in Japan tegen elkaar aan klapten. Senna kon nog door, won de race, maar werd later gediskwalificeerd door Balestre omdat hij een stukje van het circuit had afgesneden. Witheet was Senna. Een jaar later haalde hij zijn gram. Opnieuw in Japan. Senna wist dat als Prost, toen rijdend voor Ferrari, de finish niet zou halen, hij wereldkampioen zou zijn.

Hij had vooraf weer eens ruzie gehad met Balestre die na de kwalificatie ineens de poleposition van de linkerkant naar de minder gunstige rechterkant van de baan verplaatste. Daardoor kreeg niet Senna, maar Prost de betere uitgangspositie. Senna reed de Ferrari van Prost bij de eerste bocht zonder pardon van de baan. En niet een lullig klappertje ook, hè. Volle bak eraf.

Een prachtig Formule 1-hoofdstuk, maar het druiste tegelijker- tijd zo in tegen het mooie mens Senna. Hij was sociaal betrokken. Als er een ongeluk gebeurde, dan was hij er vaak als eerste bij om te kijken hoe het met de coureur ging. Maar dat was ook uit eigen belang. Senna wilde met eigen ogen zien of de crash de schuld was van de auto, de baan of de coureur. En als het buiten de schuld van de coureur om gebeurde, dan maakte Senna er een punt van.

Dan riep hij wat hij vond, zonder dat hij bang was voor de FIA. Michael Schumacher heeft nooit gebruikgemaakt van zijn status als zevenvoudig wereldkampioen, heeft zich nooit met politiek in de Formule 1 willen inlaten. Een gemiste kans.

En Senna wilde de fans nooit teleurstellen. Als iemand hem om een handtekening vroeg, maar het kwam even niet uit, dan zei hij: ‘Kom straks even daarheen, dan heb ik tijd.’ Dan kwam hij ook echt. En hij begon zijn eigen foundation, die kansarme kinderen uit de favela’s van zijn geboortestad São Paulo aan een opleiding helpt. Het idee voor zijn stichting ontstond toen hij voor het eerst op het podium stond in Interlagos. Destijds keek je vanaf het podium zo naar de sloppenwijk die langs het circuit lag.

Zijn begrafenis werd een mondiaal event. Ik heb die destijds voor RTL verslagen vanuit de studio. Senna zorgde ervoor dat São Paulo tot stilstand kwam toen hij op een brandweerwagen naar z’n laatste rustplaats werd gereden. De hele stad was uitgelopen. Prost was erbij tijdens de begrafenis. Daar was aanvankelijk heel wat gedoe over. Ik vind het mooi dat hij is gegaan. Respect.

De strijdbijl was begraven na de laatste Grand Prix van Prost in 1993. Prost was wereldkampioen geworden en had bekendgemaakt dat hij ging stoppen. Senna, die de race won, had zijn rivaal naast hem getrokken op de hoogste trede van het podium. Senna en Prost hadden in competitie een bloedhekel aan elkaar, maar gelijktijdig brachten ze elkaar naar een hoger niveau. Ze hadden elkaar ook nodig.

‘Ik vind niet dat we de vergelijking met Senna mogen maken. Laten we Verstappen over een paar jaar beoordelen’

Over de Tour de France zeggen ze altijd dat die op niemand wacht, maar dat geldt ook voor Formule 1. Sterker, nadat de helikopter met Senna was opgestegen, ging de race op Imola gewoon door. Martin Brundle, die in 1994 voor McLaren reed, heb ik voor het boek uitgebreid gesproken en hij zei: ‘Wij rijders hadden te horen gekregen dat het hoofd van Senna had bewogen.’ Dat bleek uiteindelijk zijn laatste adem te zijn geweest die hij uitblies, waardoor het hoofd van de ene kant naar de andere kant viel. Maar dan nog… Ik vond het raar dat Schumacher tijdens de uitloopronde vrolijk naar het publiek zwaaide omdat hij had gewonnen.

Niet zo chic in de wetenschap dat een groot coureur als Senna een zware crash had gehad. En twee weken later waren we met z’n allen weer in Barcelona en zagen we hoe David Coulthard bij Williams de plek innam van Senna… Een gevolg van zijn dood was wel dat de veiligheid ineens sprongen maakte. Max Mosley, opvolger van Balestre als FIA-baas, heeft dat erdoor geduwd en daar verdient hij eer voor.

Hij vond in Barcelona dat de neerwaartse druk van de auto’s te groot was. Alle teams hebben op donderdag een zaag gepakt en de lepel die aan de voorvleugel zat, ingekort. Ineens moest er van alles gebeuren. Het klinkt cru, maar door de dood van Senna steeg de populariteit van Formule 1. De opkomst van commerciële televisie – in Nederland ging Formule 1 van de NOS naar RTL – had daar ook mee te maken.

Bernie Ecclestone, baas van de Formula One Group, verkocht de uitzendrechten en verplichtte de stations een hele race live uit te zenden. Iedereen kon de crash van Senna dus zien en wist ineens: holy shit, met deze sport kun je je doodrijden. Daardoor werden die coureurs toch in één klap een soort moderne gladiatoren. Iedereen wilde hen zien.

Voor het boek ben ik samen met Erik Houben, met wie ik het boek heb geschreven, naar São Paulo geweest. We hebben ook Senna’s graf bezocht. Een jaar na zijn dood ben ik daar voor het eerst heengegaan. De begraafplaats is een soort parkje omringd door allemaal hoge gebouwen. Er liggen allemaal koperen plaatjes en op een ervan staat de naam Ayrton Senna Da Silva.

Ik had een veel groter graf verwacht, maar het is sober en mooi van eenvoud. Het was er rustig, de drukte van de stad hoorde je er bijna niet. Tijdens een Grand Prix-weekend is de begraafplaats een soort bedevaartsoord en liggen er verse bloemen en tekeningen rond zijn graf. Buiten het park stonden zes merchandise-tentjes. De een z’n dood is daar letterlijk andermans brood.

Dat Senna in het harnas is gestorven, draagt natuurlijk mee aan zijn mythische status. Bij alle GP’s zie je nog vlaggen met zijn naam en beeltenis, op tal van circuits zijn bochten naar hem vernoemd. We hebben een boek over Senna geschreven omdat we de jonge racefans willen laten weten wie deze bijzondere, mooie man was. Want ook mannen moeten toch bekennen dat hij een knappe vent was? We zijn toch niet blind? En als je dat als man niet durft, dan zeg je maar dat hij een karakteristieke kop had.

Maar bovenal was hij een magistrale coureur. Prost is vier keer wereldkampioen geworden, maar vergeleken bij Senna, die drie keer de titel pakte, vond ik hem een watje. Senna liet zich niet tegenhouden door de regen, kende geen twijfels op het circuit. En hij zag dingen die anderen niet zagen, las het circuit beter dan wie dan ook. Maar er waren ook dingen die hij niet goed kon, hoor. Senna was helemaal niet goed in het sparen van brandstof.

De vergelijking tussen Senna en Max Verstappen wordt weleens gemaakt. De Brazilianen deden dat in 2016 toen Verstappen op Interlagos in de regen van plek zestien naar drie reed. De Brazilianen zagen een glimp van wat zij kenden. De inhaalacties, er bijna afvliegen en weer doorgaan. De headlines waren voor Verstappen, zoals Senna die ook altijd haalde, zelfs als hij niet won.

Dat diepgewortelde competitieve zit er bij Verstappen ook in, hij zal net als Senna ook nooit op safe gaan, maar ik vind niet dat we de vergelijking met Senna mogen maken. Laten we Verstappen over een paar jaar beoordelen en laat hem vooral ook zichzelf zijn. Laten we koesteren en niet te snel oordelen.

De crash van Senna kan ik nog als de dag van gisteren naar boven halen. Alles herinner ik me nog, zelfs het licht van die dag. Elk jaar op 1 mei komt dat moment automatisch naar boven vlak nadat ik wakker ben geworden. Zonder dat ik er via de app of internet aan ben herinnerd. Die dag zit in mijn dna.

Martin Brundle zei: ‘Ik zie al die oud- coureurs in de paddock lopen. Mannen als Mika Häkkinen, Niki Lauda en Alain Prost. Ik zou zo graag willen weten wat Ayrton nu gedaan zou hebben als hij nog leefde.’ Die vraag stel ik mezelf ook weleens. Zou hij dan verbonden zijn aan een team? Was hij de baas geweest van de FIA? Of zou hij het zelfs geschopt hebben tot president van Brazilië? Zo jammer dat we dat nooit zullen weten.”