12 mei 1995
De coach die met Ajax de tweede en derde Europa Cup 1 won, in 1972 en 1973, overleed vandaag twintig jaar geleden. Twaalf dagen na het overlijden van Stefan Kovacs won Ajax voor de vierde keer de Cup met de grote oren.
Vijftien namen telde de lijst van coaches die Rinus Michels in de zomer van 1971 moesten opvolgen. De Generaal had Ajax het totaalvoetbal bijgebracht en nadat de Amsterdammers voor het eerst de Europa Cup 1 hadden gewonnen door Panathinaikos in de finale met 2-0 te verslaan, besloot Michels over te stappen naar FC Barcelona.
Zijn opvolger werd verrassend Stefan Kovacs, een voor velen onbekende coach die voor zijn komst trainer was van Steaua Boekarest uit zijn geboorteland Roemenië. Zijn komst werd vol scepsis ontvangen en zelf leek Kovacs er ook niet veel vertrouwen in te hebben dat hij de juiste man was om het Ajax met Johan Cruijff, Johan Neeskens, Piet Keizer, Arie Haan, Ruud Krol en Sjaak Swart aan de top te houden; hij had immers een retourtje Boekarest-Amsterdam gekocht.
'Wat vind je van de lengte van ons haar?' vroeg een van de Ajax-vedettes aan Kovacs tijdens een van zijn eerste trainingen. De onbekende Roemeen werd getest door de spelers, die de harde hand van Michels gewend waren geweest. 'Ik ben aangenomen als coach, niet als kapper,' zou Kovacs gecounterd hebben. Nog dezelfde training kreeg hij een bal op kniehoogte op zich afgevuurd. Nog een test. Kovacs speelde de bal in één keer keurig terug. Toch vonden veel spelers hem te licht als coach van de beste ploeg van Europa.
Kovacs liet de teugels wat vieren, gunde de spelers meer vrijheden en inspraak dan de autoritaire, starre Michels. En Ajax bleef gewoon aan de top staan, Cruijff nam de ploeg bij de hand in het veld en het totaalvoetbal werd onder Kovacs gewoon voortgezet. In 1972 en 1973 won Ajax opnieuw de Europa Cup 1, dankzij overwinningen op Internazionale (2-0) en Juventus (1-0) in de finale.
'Kovacs was een goeie coach, maar hij was te aardig'
Maar de scepsis bleef ondanks dat alles als het om Kovacs ging. 'Kovacs was een goeie coach, maar hij was te aardig. Michels was professioneler, was streng en behandelde iedereen gelijk. In het eerste jaar van Kovacs voetbalden we zelfs beter omdat we goede spelers waren die wat meer vrijheid hadden gekregen. Maar daarna verdween de discipline en was het over,’ vertelde Gerrie Mühren in het boek Billiant Orange van David Winner, ‘we hadden niet meer dezelfde spirit. We hadden nog tijden de beste ploeg van Europa kunnen blijven als we bij elkaar waren gebleven.’
Volgens velen speelde Ajax in 1972 en onder Kovacs echter het beste voetbal. Maar het aanzien en respect dat Michels van nature had, kreeg de Roemeen nooit. Sterker, in april 1972 had Ajax uit bij Benfica 0-0 gespeeld in de halve finale van de Europa Cup 1 en het bestuur had in spoedberaad al besloten dat Kovacs ontslagen moest worden. Ajax stond op dat moment vijf punten los in de competitie, had Feyenoord met 5-1 verslagen en had zich geplaatst voor de bekerfinale. Maar dat Benfica in twee wedstrijden slechts met 1-0 was verslagen, was volgens velen Ajax-onwaardig. Ook sijpelden er steeds verhalen door dat de spelers waren losgeslagen en dat Kovacs de controle over de spelers volledig kwijt was.
Maar in Cruijff had Kovacs een belangrijke medestander, hij genoot van de vrijheden die hij in en naast het veld kreeg na het regime van Michels. ‘De resultaten laten zien dat Kovacs het niet verkeerd deed,’ aldus Cruijff ooit, ‘onze ploeg was klaar om zelf beslissingen te nemen in het veld.’ Cruijff speelde in 1972 zijn beste spel, scoorde beide goals in de finale tegen Inter en Kovacs mocht aanblijven.
Beroemd is het moment dat Gerrie Mühren de bal in Bernabeu uit de lucht plukt en een paar keer hooghoudt als teken van totale dominantie
In 1973 bleef Ajax heersen in Europa. In de kwartfinale werd Bayern München weggepoetst en in de halve finale overmeesterde Cruijff & co Real Madrid. Beroemd is het moment dat Gerrie Mühren de bal in Bernabeu uit de lucht plukt en een paar keer hooghoudt als teken van totale dominantie.
Kovacs won naast twee keer de Europa Cup 1, twee landstitels, de nationale beker, de wereldbeker en de Europese Super Cup met Ajax. Kovacs, die altijd op de fiets naar De Meer kwam, kreeg van de selectie een Renault cadeau bij zijn afscheid in de zomer van 1973. Van Ajax hoefde hij niet weg en Kovacs wilde zelf ook niet weg, maar het strenge communistische bewind in Roemenië onder Nicolae Ceausescu stond een langer verblijf in het buitenland niet toe. Kovacs trad korte tijd verplicht in dienst bij de Roemeense bond, waarna hij bondscoach van Frankrijk werd.
George Knobel volgde Kovacs op. Het verval van Ajax trad al snel in. Knobel liet het gebeuren dat bij een stemming onder de spelers Cruijff, die tot irritatie van sommige spelers zich in en buiten het veld gedraagt als de onbetwiste leider, de aanvoerdersband af moest staan aan Piet Keizer. Een in zijn eer aangetaste Cruijff vertrok na twee wedstrijden naar Barcelona. Knobel maakte zijn eerste seizoen bij Ajax niet eens af. Na een interview waarin hij liet weten dat Ajax ten onder ging aan drank en vrouwen – wat werd gezien als een sneer aan het adres van zijn voorganger Kovacs – werd hij binnen de kortste keren op straat gezet.
Zo mooi als bij Ajax werd het voor Kovacs niet meer
Zo mooi als bij Ajax werd het voor Kovacs niet meer. In 1995 overleed hij op 74-jarige leeftijd, twaalf dagen voordat Ajax zijn vierde Cup met grote oren won onder Louis van Gaal door in Wenen met 1-0 van AC Milan te winnen.
Vandaag twintig jaar geleden overleed Stefan Kovacs. De Roemeense oud-coach Florian Halagian zei in 2008 tegen de Britse krant The Guardian dat Ajax Kovacs’ opera was. ‘En het was één van de mooiste die het voetbal ooit heeft gekend.’